قدس آنلاین- مطابق با قانون داخلی آمریکا - Iran Nuclear Agreement Review Act of ۲۰۱۵- رئیس‌جمهوری این کشور باید هر ۹۰ روز اعلام کند که ایران به برجام پایبند بوده یا خیر. آخرین بار ترامپ در ماه جولای اعلام کرد که ایران به برجام پایبند بود و متناسب با همان در سپتامبر توقف موقت تحریم‌های ایران ۱۲۰ روز دیگر تمدید شد. لذا تقریباً تا اواسط دی ماه امسال توقف موقت تحریم‌های ایران ادامه دارد. اما ترامپ در سخنرانی اخیر خود اعلام کرد که ایران به توافق هسته‌ای پایبند نبوده است. مطابق با قانون داخلی اعلام این بیان به معنی این خواهد بود که کنگره آمریکا ۶۰ روز فرصت خواهد داشت تا درباره بازگرداندن مجدد تحریم‌ها تصمیم‌گیری کند. لذا تداوم توقف موقت تحریم‌های آمریکا برای یک دوره ۱۲۰ روزه دیگر به اعلام نظر کنگره آمریکا بستگی دارد.

 دو راهی تحریم، مذاکره مجدد
 اما به غیر از اعلام عدم پایبندی، سخنرانی ترامپ، بعد مهم دیگری هم داشت و آن هم رفع نقایص برجام از طریق اصلاح قانون داخلی Iran Nuclear Agreement Review Act of ۲۰۱۵ بود. روشن‌تر آن‌که ترامپ گفت با همکاری رهبران اصلی مجلس نمایندگان و سنا طراحی قانونی را آغاز کردند که با اصلاح قانون پیشین، نقایص توافق هسته‌ای را از بین ببرد. این موارد عبارتند از: دائمی کردن محدودیت‌های موجود در برجام و اجرای سختگیرانه‌تر آن برای محدودیت هر چه بیشتر روی برنامه موشک‌های بالستیک ایران
 ترامپ با تکرار مجدد صحبت‌های تیلرسون گفت: در صورتی که نتوانیم با متحدانمان و کنگره به راه حل برسیم، برجام لغو خواهد شد.»
این قسمت از صحبت‌های ترامپ در واقع تلاش برای قراردادن ایران در یک دو راهی است آن‌هم این‌که یا ایران باید مذاکره مجدد برای دائمی شدن محدودیت‌های برجام و عقب‌نشینی‌های موشکی را بپذیرد و در صورت نپذیرفتن آن، کنگره تحریم‌های آمریکا شامل ۴ و نیم دستور اجرایی waive شده را مجدد اعمال خواهد کرد. رکس تیلرسون نیز در دیدار خود با رسانه‌ها به این مسئله اشاره کرده و گفته بود که این خط قرمزها که به عنوان «آستانه‌های ماشه» موسوم شده‌اند در صورتی که به تصویب کنگره آمریکا برسند، می‌توانند به صورت یکجانبه تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را در صورت ادامه فعالیت‌های موشکی تهران بازگردانند
تیلرسون گفته است که مذاکره مجدد و افزودن محدودیت‌های بیشتر در قالب یک توافق مجزا صورت خواهد گرفت. به همین خاطر مطابق با گفته‌های قبلی ماکرون و وزیر خارجه آلمان، این احتمال وجود دارد که کشورهای اروپایی نیز از این رویکرد استقبال کنند. وزیر خارجه آمریکا نیز در این باره به رسانه‌ها گفته است: سایر طرف‌های برجام از رایزنی درباره توافقی جداگانه درباره برنامه موشکی ایران، استقبال می‌کنند.   

 
 اعمال تحریم‌های گروه‌های تروریستی بر سپاه پاسداران
مسئله تحریم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از جمله دیگر بخش‌های سخنرانی دونالد ترامپ بود. بعد از این سخنان وزارت خزانه داری آمریکا اعلام کرد که دستور اجرایی ۱۳۲۲۴ را که مربوط به گروه‌های تروریستی می‌شود بر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعمال می‌کند. این امر در واقع همان اجرایی شدن رسمی و زودتر از موعد مادر تحریم‌ها  (HR۳۳۶۴) در قبال ایران است.  
 دستور اجرایی ۱۳۲۴۴ در سال ۲۰۰۱ توسط جورج بوش رئیس‌جمهوری وقت آمریکا صادر شد. در این دستور تحریم‌های مهمی علیه سازمان‌هایی که از نظر آمریکا تروریستی محسوب می‌شوند، وضع شده است. طبق این دستور اجرایی اگر یک نهاد یا سازمان یا فردی به عنوان تروریستی شناسایی شود، مشمول تحریم‌های ثانویه بانکی و غیر بانکی آمریکا می‌شود. این مرحله از تحریم برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران چیز جدیدی نیست. چرا که در حال حاضر هم حتی بعد از برجام که ادعا شده تحریم‌ها برداشته شده است، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تحریم‌های ثانویه بانکی و غیربانکی آمریکا قرار دارد. یعنی هم اکنون نیز سپاه در فهرست SDN آمریکا قرار دارد. در حال حاضر اگر کسی با سپاه پاسداران همکاری کند مشمول برخی تنبیهات از سوی آمریکا می‌شود که موقتی هستند.
اما آنچه که وضعیت را بسیار متفاوت می‌کند و سبب می‌شود به این قانون لقب «سیاه‌چاله تحریم» بدهیم، این است که طبق دستور اجرایی ۱۳۲۲۴ هر آن‌کس که به یک سازمان شناسایی شده ذیل این دستور اجرایی، خدماتی ارائه دهد (هر نوع خدمتی اعم از خدمت بانکی یا غیر بانکی) مشمول تحریم‌های ثانویه بانکی آمریکا می‌شود. به این صورت که آن فرد یا نهاد ارائه‌دهنده خدمت، خودش نیز در فهرست تحریمی آمریکا یا همان SDN قرار می‌گیرد.  
 این قانون وقتی در کنار قانون IFCA-۲۰۱۳ قرار می‌گیرد شرایط را بسیار سخت‌تر می‌کند. چرا که در قانون IFCA-۲۰۱۳ هر فرد یا نهاد ایرانی یا فرد یا نهادی که به واسطه ایران در لیست تحریمی آمریکا (SDN) قرار بگیرد، مشمول تحریم‌های ثانویه بانکی نیز می‌شود. در نتیجه آن، هیچ کسی در دنیا نباید چه مستقیم و چه غیرمستقیم با این فرد و نهاد همکاری کند، در غیراینصورت با تنبیهات جدی آمریکا روبه‌رو می‌شود.
یک نمونه ساده از تأثیر اقدام آمریکا این خواهد بود که حداقل ۵ هزار شرکت پیمانکاری، ۳ هزار کارمند رسمی آن و ۱۶۵ هزار کارمند غیررسمی مرتبط با قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء باید خود را آماده تحریم ایالات متحده  نمایند.
آیا رفتار آمریکا نقض برجام به حساب می‌آید؟
اعلام عدم پایبندی ایران به برجام بدون ارائه هیچ‌گونه سند و مدرک از یک سو و اجرای مادر تحریم‌ها از سویی دیگر، از آن‌جا عادی سازی روابط اقتصادی و تجاری با ایران را زیر سؤال می‌برد نقض بند ۲۹ برجام است.
در این بند از برجام آمده است:

۲۹. The EU and its Member States and the United States, consistent with their respective laws, will refrain from any policy specifically intended to directly and adversely affect the normalisation of trade and economic relations with Iran inconsistent with their commitments not to undermine the successful implementation of this JCPOA
 ۲۹- اتحادیه اروپایی و دولت‌های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تأثیرگذاری منفی و مستقیم بر عادی سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهداتشان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت‌آمیز ‌برجام خودداری خواهند کرد.

 اتحادیه اروپا؛ همراهی با ایران یا تبعیت از ترامپ؟
برخی دولت مردان ایران معتقد هستند که پس از اعلام عدم پایبندی ایران به برجام، آمریکا اکنون در انزوا قرار گرفته و اروپا با اقدامات ترامپ مخالف است؛ این تحلیل مقدمه‌ای می‌شود تا برابر نقض عهدهای پیاپی آمریکا، همچنان دولت ایران به شکل یکجانبه تعهدات خود ذیل برجام را به اجرا درآورد. برای نمونه محمد جواد ظریف در برنامه نگاه پیرامون واکنش اتحادیه اروپا می‌گوید:
«واکنش دیشب خانم موگرینی و کشورهای اروپایی به سخنان ترامپ فقط منحصر به برجام نیست بلکه آنها یک نگرانی از رفتار دولت ترامپ دارند و عدم پایبندی به تعهدات بین المللی می‌تواند برای نظم بین‌المللی مشکل ایجاد کند، البته یک امتیاز هم برای ماست چون قبلاً هر وقت آمریکا تصمیم می‌گرفت ما را تحریم کند اروپا حمایت می‌کرد اما امروز اروپایی‌ها در برابر آمریکا ایستادند.»
 اما یک بررسی ساده نشان می‌دهد که این تحلیل اشتباه است؛ از چند جهت می‌توان این مسئله را اثبات کرد:
 نخست اینکه اگر به صحبت‌های خانم موگرینی پس از سخنرانی ترامپ اگر نگاه کنید متوجه می‌شوید که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هیچ کجا اعلام نمی‌کند که آمریکا برجام را نقض کرده است.
  از سویی صحبت‌های رکس تیلرسون پیش از اظهارات ترامپ نشان از رغبت و تمایل طرف اروپایی به افزایش فشارها بر روی ایران است چنان‌که وزیر خارجه آمریکا گفته که با انگلستان، آلمان و فرانسه درباره آینده صحبت کرده و آن‌ها مسیر پیش‌رو را که شامل اجرای سختگیرانه‌تر برجام است رد نکرده‌اند. تیلرسون حتی گفته که هرچند طرف‌های اروپایی درباره اثربخش بودن بازگرداندن تحریم‌ها خود سؤال دارند اما همه موافق هستند که باید مواردی وجود داشته باشد که در آینده اتفاقی بیفتد. این موارد نشان از انعطاف‌پذیری و رغبت متحدان اروپایی آمریکا برای همراهی با کاخ سفید و افزایش فشارها بر ایران دارد.
همچنین دفتر نخست‌وزیری انگلستان پس از گفت‌وگوی تلفنی «ترزا می» و «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان با انتشار بیانیه‌ای از توافق دو کشور برای مقابله با برنامه موشکی ایران خبر داده و اعلام می‌کند:
 آن‌ها- مرکل و ترزا می- همچنین توافق کردند که لازم است جامعه جهانی برای مقابله با فعالیت‌های منطقه‌ای بی‌ثبات‌کننده ایران و بررسی روش‌های رفع نگرانی‌ها درباره برنامه موشکی ایران همراه شود.
 “They also agreed the international community needed to continue to come together to push back against Iran’s destabilizing regional activity, and to explore ways of addressing concerns about Iran’s ballistic missile program.”
 از سوی دیگر ساعاتی پس از صحبت‌های ترامپ، نخست وزیر بریتانیا، صدر اعظم آلمان و رئیس‌جمهوری فرانسه در یک بیانیه مشترک اعلام کردند:
همزمان با تلاش برای حفظ برجام، ما هم نگرانیم که برنامه‌های موشکی ایران و فعالیت‌های منطقه‌ای این کشور امنیت اروپا را به خطر ‌بیندازد.  ما آماده‌ایم که درباره این موضوع همکاری با آمریکا و هر شریک دیگری که مرتبط باشد داشته باشیم. انتظار داریم ایران هم وارد این دیالوگ سازنده بشود تا اقدامات بی ثبات ساز را متوقف کند و به سمت راه حل‌های مذاکره شده حرکت کند.
 At the same time as we work to preserve the JCPoA, we share concerns about Iran’s ballistic missile programme and regional activities that also affect our European security interests. We stand ready to take further appropriate measures to address these issues in close cooperation with the US and all relevant partners. We look to Iran to engage in constructive dialogue to stop de-stabilising actions and work towards negotiated solutions.
  در نهایت «هربرت مک‌مستر» مشاور امنیت ملی کاخ سفید در گفت و گو با فاکس نیوز پیرامون موضع احتمالی اتحادیه اروپا در قبال رویکرد آمریکا می‌گوید: اروپا از نظارت سختگیرانه بر برنامه هسته‌ای ایران حمایت می‌کند.
   “Our European allies already support much more rigorous reinforcement of [the deal] and more monitoring,”

 ایران باید چه اقدامی انجام دهد؟
رویکرد ایالات متحده آمریکا در قبال ایران از روز انعقاد توافق هسته‌ای به گونه‌ای بوده است که هر چند توافق هسته‌ای را پاره نکرده است اما با وضع تحریم‌ها منافع حداقلی ایران از برجام را نیز از بین برده است. روشن‌تر آن‌که باوجود باقی ماندن برجام، اهداف مدنظر ایران از آن محقق نمی‌شود. این استراتژی را در واقع باید همان تاکتیک سالامی (Salami tactics) دانست که به موجب آن یک توافق با وارد آوردن ۱۰۰۰ زخم کشته می‌شود! (death of the agreement “by a thousand cuts.”) مثال ساده‌تر این‌که "یک ورق یک ورق" کالباس را می‌خورند تا چیزی از آن باقی نماند!
این استراتژی همان اجرای سختگیرانه برجام است که در آن هر کاری به غیر از پاره کردن توافق هسته‌ای انجام می‌شود در واقع این‌قدر اجرای برجام سخت می‌شود تا دولت‌مردان ایرانی آرزو کنند که ترامپ برجام را پاره کند! ساده‌تر این‌که هرچند بچه در حوض شنا نمی‌کند اما عملاً هر کاری دلش بخواهد انجام می‌دهد!
به همین سبب دولت دوازدهم باید با اعلام نقض برجام توسط آمریکا بند ۳۷ توافق هسته‌ای را به اجرا دربیاورد. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در ایام بررسی توافق هسته‌ای در کمیسیون برجام تیم مذاکره کننده در پاسخ به منتقدان «مکانیزم ماشه» در بند ۳۷ اظهار نمی‌کردند که بند مذکور مستقلاً به ایران این اختیار عمل را داده است که با نقض عهد طرف مقابل مقابله کنند چرا که در انتهای بند ۳۷ آمده است: ایران بیان داشته است که چنانچه تحریم‌ها جزئا یا کلاً مجدداً اعمال شوند، ایران این امر را به منزله زمینه‌ای برای توقف کلی یا جزئی تعهدات خود وفق برجام قلمداد خواهد نمود.
با این وصف امروز باید رئیس‌جمهوری و وزارت امور خارجه به طرف مقابل اعلام نمایند که تعهدات ایران ذیل برجام را متوقف خواهند کرد. این مسئله در شروط ۹ گانه مقام معظم رهبری در پذیرش برجام و همچنین بند ۳ مصوب مجلس شورای اسلامی پیش بینی شده است؛  چنان‌که رهبر انقلاب در نامه خود به حسن روحانی در رابطه با الزامات اجرای برجام می‌نویسند:
 ثانیاً: در سراسر دورهٔ هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساختهٔ تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبهٔ مجلس، اقدام‌های لازم را انجام دهد و فعّالیّت‌های برجام را متوقّف کند.
و در همین راستا،  در بند سوم مصوبه مجلس آمده است:
دولت موظف است هرگونه عدم‌پایبندی طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها یا بازگرداندن تحریم‌های لغوشده و یا وضع تحریم تحت هرعنوان دیگر را به‌دقت رصد کند و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف نماید و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد به طوری‌که ظرف مدت دو سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به یکصد و نودهزار سو افزایش یابد.

* ویژه نامه روایت امروز روزنامه قدس